Algemeen kader
In de eerste periode van de coronacrisis lag onze focus op handelen en het achteraf verantwoorden. Nu belanden we in een fase waarin we ook meer vooruit willen kijken. Bij het vaststellen van deze perspectiefnota is het belangrijk te inventariseren welke globale (financiële) risico’s we lopen als samenleving en gemeente en welke eventuele beheersmaatregelen daarbij passen. Een crisis met mondiale effecten op deze schaal is ongekend. Van de maatschappelijke ontwrichting op de korte termijn hebben we enigszins een beeld. Maar vooral de lange termijn effecten zijn, zelfs op landelijk niveau, lastig voorspelbaar.
Lastig peilbare effecten
De landelijke maatregelen voor het beperken van de effecten van de crisis, werken door tot op gemeenteniveau. De afname van het aantal faillissementen op dit moment, is bijvoorbeeld een mogelijk gevolg van de steunpakketten door het Rijk. Die pakketten zullen de rijksbegroting fors beïnvloeden en wellicht ook het gemeentefonds. In welke mate is echter nog niet helder. Ook zijn de lokale economische effecten lastig herleidbaar. Waar bij bepaalde sectoren het water aan de lippen staat, zijn er ook sectoren (levensmiddelen, bouwmarkten, rijwielhandelaren) die een onverwacht hoge omzetten halen. De zichtbare afname van bepaalde ernstige ziekten is waarschijnlijk een gevolg van het niet tijdig diagnosticeren, met alle gevolgen van dien. Dit leidt mogelijk tot een latere piek in onze zorgtaken. Al deze effecten staan nog los van een mogelijke recessie. Kortom, het identificeren, kwalificeren en kwantificeren van alle risico’s op gemeentelijk niveau en zeker op de schaal van Ommen, is heel beperkt mogelijk. Enkele die we wel voorzien, schetsen we hieronder.
Korte termijn risico’s
Risico’s die we tot op zekere hoogte voorzien, zijn vooral die op de korte termijn. Deze beïnvloeden ons handelen en onze financiën in de komende 2 jaren. Als we hierop beheersmaatregelen inzetten, voorkomen we dat ze mogelijk een langere termijn beslaan. Denk bijvoorbeeld aan de toename van aanmeldingen voor bijstandsuitkeringen, momenteel vooral aangevraagd door jongeren/mensen met een beperkt arbeidsverleden. Zo’n toename vraagt om een risicobeheersmaatregel zoals extra capaciteit en een extra impuls om deze mensen snel naar passend werk te begeleiden. Echter, de meeste korte termijn risico’s zien we in de bedrijfsvoering. Naast het kwalificeren van het risico wordt hier ook vaak om een financiële kwantificering gevraagd.
Deze korte termijn risico’s zijn deels beïnvloedbaar en vooral incidenteel. We verwachten bijvoorbeeld dat onze inkomsten uit de toeristenbelasting afnemen, maar zich redelijk snel herstellen. Als de invloed van het coronavirus snel afneemt, ontstaat er zelfs een positief scenario omdat iedereen erop uit wil! Onze kosten lopen natuurlijk door, waardoor er bij lagere inkomsten een tekort ontstaat. Maar dit is een incidenteel risico dat dan ten laste komt van de algemene reserve. Dit geldt overigens voor het merendeel van de korte termijn risico’s die we nu voorzien. De beheersmaatregelen hiervoor staan in deze perspectiefnota. We verwachten hiervoor deels financiële compensatie vanuit het Rijk.
Specifieke coronareserve binnen de algemene reserve
Daarnaast zijn er risico’s die zich pas over enkele jaren manifesteren en/of een langdurig effect hebben. Zoals gesteld, zijn die in deze fase nauwelijks te identificeren. Dit ligt buiten onze gemeentelijk scope. Ervan uitgaande dat de meeste risico’s op redelijk korte termijn zichtbaar worden en de beheersmaatregelen incidenteel zijn, stellen we voor om deze te beperken met een raming van € 1,5 miljoen als specifieke coronareserve binnen de algemene reserve.
Identificatie verwachte risico's
Omschrijving | Programma | Identificatie/ risico | Termijn | Kans | Effect | Raming | Financieel | Beheersmaatregel | Toelichting risico |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Compensatieregelingen rijk | Bedrijfsvoering | Er worden extra middelen ingezet waarvan nog niet duidelijk is of die volledig vergoed worden door het rijk. | Korte | Beperkt | Beperkt | p.m. | Reserve | Kosten gerelateerd aan corona goed administreren. | We voeren een beperkt aantal maatregelen uit waarvan de (financiële) omvang relatief beperkt is. |
Minder geld uit gemeentefonds | Bedrijfsvoering | Door de crisis is de vraag hoe de bestedingen van het rijk uit vallen in relatie tot trap op trap af. Daarnaast welke compensatie wij ontvangen i.r.t. de noodmaatregelen. | Lange | Gemiddeld | Groot | p.m. | Ontwikkelingen monitoren en indien nodig tijdig stelpost opnemen in begroting. | Vanuit het beeld dat de Coronacrisis tot een zekere mate van crisis zal leiden is er een effect op het gemeentefonds te verwachten. | |
Grondexploitaties | Welvaart en economie | Er kan een vertraging ontstaan in de kavelverkoop. | Korte | Beperkt | Beperkt | p.m. | Rekening | Eventueel effecten kunnen in eerste instantie binnen de exploitaties worden opgevangen. | |
Minder inkomsten uit belastingen/heffingen; WOZ, leges, reclamebelasting, toeristenbelasting , heffing en invordering en verhuur | Bedrijfsvoering | Vertragingen in de bouw kunnen leiden tot minder leges, als gevolg van recessie kan er waardedaling van vastgoed zijn en minder toeristen kan leiden tot daling toeristenbelasting. Verder kunnen er meer niet inbare belastingen ontstaan bij burgers. | Korte | Gemiddeld | Beperkt | € 150.000 | incidenteel AR | Voor korte termijn monitoring en vroegtijdig signalering of deze ontwikkelingen zich voordoen. Rekening houden met incidenteel minder inkomsten. | Er wordt geen totale standstill verwacht uitgangspunt is redelijk snel herstel. Individueel casus die zullen ontstaan hebben niet een heel groot invloed om de totale inkomens en passen binnen de "normale" fluctuaties. |
Extra kosten verbonden partijen | Bedrijfsvoering | Bij een aantal verbonden partijen, met name GGD, wordt er nu extra veel werk gedaan wat wellicht voor een deel ook structureel zal worden. | Middellang | Groot | Gemiddeld | € 35.000 | Stelpost | Ontwikkelingen monitoren en indien nodig tijdig stelpost opnemen in begroting | Alle extra kosten worden nu vergoed door het rijk. Het weer naar de normaal situatie gaan zal ook inzet vragen maar het is ook aannemelijk dat er structureel een extra inzet noodzakelijk zal zijn. |
Ontstaan achterstanden die extra inhuur vragen | Bedrijfsvoering | Door de crisis zijn of konden reguliere werkzaamheden niet of onvoldoende worden uitgevoerd, ook zijndoor inwoners veel aanvragen uitgesteld in de crisisperiode bijvoorbeeld WMO voorzieningen. Hierdoor kan dit leiden tot pieken/achterstanden welke weggewerkt moeten worden. | Korte | Groot | Groot | p.m. | incidenteel AR | Niet beïnvloedbare achterstanden die in beeld zijn of cumulatief werken z.s.m. wegwerken. | We zien naast eigen achterstanden ook dat er veel zaken door inwoners/bedrijven zijn uitgesteld. Dit gaat leiden tot een opeenhoping van werkzaamheden op enig moment als dit werk vrij komt. |
Contracten die niet nagekomen kunnen worden | Bedrijfsvoering | We werken samen met externe partijen. Met name bij private partijen is er een risico dat als gevolg van crisis er bv een faillissement is en contracten niet nagekomen kunnen worden of diensten niet geleverd kunnen worden | Korte | Klein | Gemiddeld | p.m. | jaarrekening AR | Actief contractbeheer. | De meeste partijen waar we mee samenwerken zijn voldoende robuust of betreft het een overheid of overheid gelieerde samenwerking. |
Uitval vitale processen | Bedrijfsvoering | Risico dat benodigde dienstverlening niet wordt geleverd. | Korte | Laag | Groot | p.m. | Monitoren en tijdig maatregelen nemen i.o.m. partners in samenwerking. | Bij een interne coronabesmetting lopen we risico dat een heel team uitvalt/in quarantaine moet. Hierdoor kan een vitaal proces uitvallen. | |
Niet kunnen realiseren van vastgestelde termijnen. | Bedrijfsvoering | Door herprioriteren, thuiswerken en verhoogde ziekte kans is er een risico dat wij niet tijdig de documenten bij de inwoners, bedrijven, raad, provincie en BZK kunnen krijgen, waardoor sancties volgen. | Korte | Hoog | Gemiddeld | p.m. | p.m | Extra inzetten op voortgangsbewaking en continue prioritering en tijdig communiceren met partijen. | Systemen en processen zijn onvoldoende ingericht, veel ad hoc werkzaamheden en tijdsverlies/onduidelijkheden in digitale communicatie leiden tot hogere foutenmarges en overschrijden deadlines. |
Hogers ziekteverzuim/uitval | Bedrijfsvoering | Risico dat medewerkers ziek worden en er vervanging noodzakelijk is. | Korte | Beperkt | Gemiddeld | p.m. | p.m | Veelvuldig contact en tijdig workload verlichten, taken schrappen of extra ondersteuning inzetten. | De duur van de crisis, het thuiswerken maar ook de 'extra "werkdruk leiden tot stress en verhoogde kans op uitval. |
Nieuwe (tijdelijke) juridische taken. | Bedrijfsvoering | Risico dat regelingen niet tijdig of juist worden uitgewerkt. | Korte | Groot | Groot | € 80.000 | p.m. | Extra (externe) inzet juridische zaken. | Zowel de noodverordening maar ook de Covid wet vraagt op lokaal niveau een continue extra inzet om de wet/verordening te vertalen naar lokaal. |
Overbelasting/uitval ICT | Bedrijfsvoering | Door thuiswerken kan systeem overbelast raken en (langdurig) uitvallen. Risico dat systemen dan niet toegankelijk zijn. | Korte | Beperkt | Groot | p.m. | p.m | Regelmatige afstemming met accounthouder ICT. | De ervaring leert tot nu toe dat er een behoorlijk stabiel systeem is. |
Extra facilitaire werkzaamheden | Bedrijfsvoering | Risico dat door onvoldoende schoonhouden van ruimten medewerkers besmet raken. | Korte | Beperkt | Groot | Zorgen voor voldoende schoonmaak en schoonmaakmiddelen en extra inzet personeel. | |||
Overhead - treasury | Bedrijfsvoering | Door oplopen staatsschuld en waarschijnlijk rente kunnen de rentelasten toenemen. Risico dat rentelasten hoger worden dan in begroting is opgenomen. | Lange | Beperkt | Beperkt | p.m. | Opnemen in P&C-documenten. | ||
Doelstelling efficiënter werken | Bedrijfsvoering | Door de crisis kunnen niet alle doelstellingen gerealiseerd worden waar op gerekend wordt. Vooral doelstellinge binnen Sociaal Domein hebben een risico niet gerealiseerd te kunnen worden. | Korte | Hoog gemiddeld | Gemiddeld | Opnemen in P&C-documenten en actief communiceren raad. Extra tijdelijke inzet hierop plegen. | De extra inzet op het vlak van bv werk en inkomen wordt teniet gedaan door de huidige instroom. | ||
Inzet openbare orde en veiligheid | Bedrijfsvoering | Zowel op het beleidsmatige deel als ook met name in de uitvoering moet voor langere tijd extra inzet gepleegd worden. Risico is dat er onvoldoende capaciteit is voor de uitvoering van deze werkzaamheden. | Korte | Hoog gemiddeld | Groot | € 80.000 | incidenteel | Extra capaciteit inhuren. | Met name door de duur van de crisis is er een grote onbalans tussen de beschikbare en benodigde capaciteit. Dit wordt nu opgevangen door bepaalde werkzaamheden niet uit te voeren. |
Openbare orde en veiligheid | Bedrijfsvoering | Doordat o.a. bedrijven in de financiële problemen komen is er in toenemende mate een risico van ondermijning. | Korte | Gemiddeld | groot | p.m. | In regionaal verband hier aandacht aan besteden. En buiten zichtbaar zijn en in contact blijven en communiceren met kwetsbare groepen. | ||
(Onderwijs)huisvesting | Samenleving en Welzijn | Ventilatie in schoolgebouwen is geïnventariseerd op noodzakelijke aanpassing voor COVID. Het risico is dat er voor de korte termijn noodaanpassingen nodig zijn die later ook structureel aanpassingen nodig maken. | Korte | Groot | Beperkt | € 35.000 | incidenteel AR | Noodmaatregelen moeten uitgevoerd worden. Financiële verantwoordelijkheid ligt deels ook bij schoolbesturen. | |
Omvallen Cultuur/musea | Samenleving en Welzijn | De cultuur is op meerdere fronten tot een stilstand gekomen. De rijksoverheid stelt ondersteuning in het vooruitzicht maar onduidelijk is of dit voldoende is. Risico dat bijdragen en/of voorzieningen bijgesteld moeten worden. | Korte | Groot | Beperkt | p.m. | Actief monitoren landelijk beleid en afstemmen met partijen over status en relatie leggen met financiering vanuit gemeente. | ||
Sociaal domein als geheel | Samenleving en Welzijn | Verschillende effecten zoals toename werkeloosheid maar ook gezondheidseffecten, effecten van uitgestelde zorg en de noodzaak tot eerder gebruik voorzieningen, eenzaamheid en onderwijsachterstanden. | Korte en Lange | Groot | Groot | € 150.000 incidenteel | Handelen op korte termijn, anticiperen op middellange en lange termijn. Beperken lange termijn effect door inzet nu met name op schuldhulp en werk en inkomen |